Deze paragraaf beschrijft de voor de gemeente Zaanstad relevante financiële risico’s, uitgaande van de actuele situatie, zowel in- als extern. Risicomanagement is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering van de gemeente. Hierdoor is het mogelijk om bij besluitvorming eventuele risico’s op een juiste wijze te wegen. Deze paragraaf start met een toelichting het doel van risicobeheer. Daarna wordt het risicoprofiel uiteengezet door de benodigde weerstandscapaciteit  te relateren aan de beschikbare reserves. Vervolgens worden op de belangrijkste risico’s weergegeven. Het kader is vastgelegd in de nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2013. Deze nota wordt in 2020 geactualiseerd.

Doel van risicobeheer

Risicobeheer is gericht op het verschaffen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de realiseerbaarheid van de gemeentelijke doelstellingen, de beheersing van risico’s in bedrijfsprocessen en projecten, de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en de naleving van relevante wet- en regelgeving. Bij het nemen van belangrijke beslissingen met een onzekere uitkomst worden de risico’s overwogen alvorens tot een besluit te komen. Hierbij wordt dus expliciet de mate van risicoacceptatie bepaald en worden de financiële risico's die van invloed zijn op de beleidsuitvoering inzichtelijk en beheersbaar gemaakt. Door het inzicht in de risico's worden de raad, het college en de organisatie in staat gesteld om op een verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige ontwikkelingen/investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie.

Niet alle risico’s laten zich financieel vertalen. Er zijn diverse risico’s die geen financiële gevolgen hebben, maar wel belangrijk zijn om in beeld te hebben. De belangrijkste hiervan worden genoemd bij de beleidsrisico’s in de programma’s. In deze paragraaf ligt de nadruk op de financiële risico’s omdat aan de hand daarvan het weerstandsvermogen wordt bepaald.

Om inzicht in de risico’s van de gemeente te verkrijgen, is een risico-inventarisatie uitgevoerd die twee keer per jaar wordt geactualiseerd. Door een risicosimulatie wordt het benodigde weerstandsvermogen berekend. Het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is een optelling van de algemene reserves en de post onvoorzien. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door kans en financiële gevolgen bij optreden van de aanwezige risico's.   

Risicoprofiel

Om de risico's van de gemeente Zaanstad in kaart te brengen, is per risico een risicoprofiel opgesteld. Met behulp van een Monte Carlo analyse wordt het optreden van verschillende risico’s gesimuleerd. De Monte Carlo analyse is een simulatietechniek waarbij door vele herhalingen (100.000), elke keer met een andere startwaarde, een verdelingsfunctie wordt verkregen. Met deze simulatie maken we een analyse van het benodigde vermogen om tegenvallers op te vangen, zonder dat hiermee de continuïteit van de organisatie in gevaar komt (ook wel weerstandsvermogen genoemd).

 De simulatie geeft het onderstaande resultaat, waaruit blijkt dat bij een zekerheidspercentage van 90% alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 12,9 miljoen. Dat is een lichte verhoging ten opzichte van de laatste berekening bij de jaarrekening 2018.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages (bedragen x € 1 mln.)

In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is bepaald dat de bandbreedte van de weerstandsratio (verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit) tussen de 1,4 en 1,8 moet liggen. Bij de bepaling van het gewenste weerstandsratio is uitgegaan van de normtabel over de waardering van de weerstandsvermogen door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Tabel: normtabel die is opgesteld door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Bij een weerstandsratio van1,4 kan berekend worden dat een benodigde weerstandscapaciteit van € 18,1 miljoen (12,9 x 1,4) minimaal noodzakelijk is.

Hiervan wordt € 0,1 miljoen opgevangen door de structureel in de begroting opgenomen post onvoorzien. De overige € 18,0 miljoen moet worden opgevangen door de algemene reserves.

Stand algemene reserve

De stand van de algemene reserves bij de voorjaarsnota bedraagt € 17,7 miljoen. Daarnaast is er voor 2019 op dit moment nog een storting in de algemene reserve grondzaken begroot van € 0,3 miljoen. Hiermee komt de verwachte algemene reserve uit op € 18,0 miljoen. Daarmee wordt voldaan aan het minimaal vereiste. Bij de het opstellen van de jaarrekening 2019 wordt het weerstandsvermogen opnieuw berekend. Dan wordt ook weer bepaald of de reserves voldoende hoog zijn om de risico’s op te vangen.

Tabel: beschikbare en benodigde algemene reserve (bedragen x € 1 mln.)

In de nota 'Weerstandsvermogen en Risicomanagement 2013' is bepaald dat bij de jaarrekening de reserves naar aanleiding van de risicosimulatie worden aangepast. Op dit moment is er nog geen aanleiding voor aanpassing.

Risico's sociaal en grondzaken

De risico's betreffende het sociaal domein en grondzaken worden via aparte onderdelen van de algemene reserve opgevangen (de algemene reserve sociaal (ARS) en de algemene reserve grondzaken (ARG)). De algemene reserve sociaal wordt bij deze begroting opgenomen in de reguliere algemene reserve. De reden van deze wijziging is dat de aanloopperiode van decentralisaties in het sociaal domein dan is afgerond. Ook is het grootste deel van de inkomsten voor het sociaal domein geïntegreerd in de algemene uitkering, waardoor ze tot de algemene middelen behoren. De ARS was bij de jaarrekening 2018 volledig uitgeput. Deze wordt dus niet meer gevuld.

De grondexploitatie wordt beschouwd als een ‘gesloten systeem’. Hiermee wordt bedoeld dat voor en nadelen bonnen de grondexploitaties worden opgevangen. Om die reden  blijft voor de algemene reserve grondzaken (ARG) het huidige regime intact. Dit houdt in dat voordelen uit grondexploitaties worden toegevoegd aan de ARG en nadelen worden onttrokken.

In onderstaand overzicht wordt de hoogte van de ARG weergegeven in relatie tot de risicosimulatie voor deze specifieke reserve. Hiervoor geldt dat de reserve wordt opgehoogd indien de stand van de reserve lager is dan 75% van het benodigd bedrag en wordt afgeroomd indien de stand hoger dan 125% is. De hoogte van de reserve valt binnen deze marges.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit ARS en ARG  (bedragen x € 1 mln.)